ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΚΟΝΙΤΣΑΣ

Ταυτοτητα

Βρίσκεται σε όμορφη τοποθεσία με τρεχούμενα νερά και πολλά κηπάρια, όπου καλλιεργούνται κηπευτικά, γίγαντες και πατάτες. Οι κάτοικοι, εκτός από τη γεωργοκτηνοτροφία, είχαν σημαντική επίδοση και στη μαστορική, ενώ δεν είναι λίγοι εκείνοι που ταξίδευαν για αναζήτηση εργασίας σε μακρινά μέρη (Ρουμανία, Αμερική κά). Σήμερα οι λιγοστοί κάτοικοι επιδίδονται στην μαστορική και στις δασικές εργασίες στις κατάφυτες πλαγιές του Σμόλικα και του Κλέφτη.

Ο κεντρικός ναός του Αγίου Νικολάου, ανοικοδομήθηκε στα θεμέλια του κατεστραμμένου από το γερμανικό στρατό παλιότερου ναού, που είχε χτιστεί το 1859, και ήταν κατάγραφος από αξιόλογες τοιχογραφίες. Νεότερες είναι οι εκκλησίες της Παναγίας και του Αγίου Μηνά. Το ξωκλήσι του Αγίου Δημητρίου χτίστηκε το 1858, σύμφωνα με επιγραφή που βρίσκεται πάνω από την είσοδό του, και στο εσωτερικό του υπάρχουν ορισμένες παλιές εικόνες, όπως εκείνη του Αγίου στον οποίο είναι αφιερωμένος ο ναός που χρονολογείται από το 1792. Άλλα ξωκλήσια είναι του Προφήτη Ηλία, των Αγίων Αναργύρων, του Αγίου Γεωργίου, της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και του Αγίου Αθανασίου.

Το χωριό κάηκε κατά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ωστόσο διακρίνονται λιγοστά παλιά σπίτια, τα οποία είναι τυπικά της ηπειρώτικης αρχιτεκτονικής, η οποία ήταν προσαρμοσμένη στα αγροτικά και κτηνοτροφικά νοικοκυριά. Από τους τέσσερις μύλους που κάποτε είχε το χωριό, σήμερα λειτουργεί μόνο ένας.

Το πανηγύρι του χωριού γίνεται στις 6 & 7 Αυγούστου, της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, με γλέντι, χορό και τραγούδι. Ακούγονται πολλά τοπικά δημοτικά τραγούδια (της ξενιτιάς, της ζωής, κλέφτικα κ.ά.). Ενδιαφέροντα είναι τα έθιμα του Αγίου Δημητρίου, της Πρωτοχρονιάς της Καθαροδευτέρας, (Κοθώρια) και των Θεοφανείων (του νονού).

Το Ελεύθερο είναι το μόνο χωριό της λάκκας του Αώου που οι κάτοικοί του δεν μιλούν τη βλάχικη διάλεκτο.